دروازه ملل پارس را بیشتر بشناسید - ورزش من و تو

کاخ دروازه ملل در میان کاخ آپادانا، پلکان ورودی تخت جمشید، استحکامات شمالی تخت جمشید و خیابان سپاهیان بنا شده است . در سمت شرقی جلوخان پلکان ورودی، به فاصله 22 متری از لبه صفه ، کاخ کوچکی به نام دروازه ملل وجود دارد. وجه تسمیه نام این کاخ برگرفته از قانون ورود به تخت جمشید است؛ به این ترتیب که نمایندگان همه اقوام تابع کشور ایران ابتدا وارد آنجا شده و سپس به سوی کاخ های بار می رفتند. این بنا دارای تالاری با دیوارهای خشتی ستبر، سه درگاه بزرگ و چهار ستون رفیع بوده که در گذشته سقف کاخ را نگه می داشته اند . چنان که از کتیبه ها برمی آید این ساختمان به زمان خشایارشا تعلق دارد و اگر هم داریوش بزرگ آن را پی ریزی نموده، خشایارشا عملیات احداث آن را به انتها رسانده است.

کاخ دروازه ملل، 612/5 متر مربع وسعت دارد و هر ضلع، 24/75 متر است. ارتفاع سقف آن 18 متر بلندتر از سطح جلوخان پلکان ورودی و تیغه کنگره ها نیز نزدیک به 33 متر از سطح دشت (در کنار دیوار صفه ) بلندتر است. بعلاوه، ستون های این کاخ کمی بیشتر از 16/5 متر ارتفاع دارند، که دو تای آن ها تا سال 1965 میلادی پابرجا بوده و ستون دیگر را هم با خرده ریزه ها و شکسته های دو ستون دیگر بازسازی نموده اند . این ستون نو کامل ترین ستون تخت جمشید کنونی است.

ستون ها و سرستون های کاخ دروازه ملل

ستون ها از چند قسمت درست شده اند ؛ زیر ستونی به صورت زنگوله، با شیارهای عمودی که اصطلاحا قاشقی و سنگ چرخ روی آن شالی ستون نام دار؛ سپس، قلمه ستون است که به صورت استوانه ای شیاردار و رفیع بر فراز شالی قرار گرفته است. تعداد شیارهای استوانه 48 عدد است. بر بالای آن نیز گل ستون قرار گرفته است که از چند قسمت تشکیل شده و به نقش برگ ها ، غنچه های دوازده پر، گل نیلوفر آبی و برگ های طوماری و پیچکی نخل آراسته است. در آستانه ستون، سر ستون قرار دارد که به شکل دو گاو زانو زده پشت به پشت ، با گل و برگ تزیین شده است. در گذشته، بالای سر ستون ، میان سر و گردن گاوهای پشت به پشت ، سر یک شاه تیر قرار داشته و هر یک از این شاه تیرها به نوبه خود تیرهای کوچک تری را حمل می نموده اند و در نهایت، سقف روی آن ها قرار داشت.

کاخ دروازه ملل دارای سه درگاه است؛ درگاه های غربی و شرقی به ترتیب با گاوهای بزرگ و بال دار با سر انسان نگهبانی داده می شوند. در آن عصر عقیده بر این بوده است که این نوع موجودات دور کننده شیاطین هستند. این درگاه ها هر کدام 10 متر ارتفاع و 3/82 متر پهنا دارند، اما درگاه جنوبی ارتفاع بیشتری داشته و بر خلاف آن ها، ساده و بی نقش بوده است. در دو طرف درگاه غربی، دو گاو نر بسیار بزرگ جرزهای درگاه را بر پشت خود نگه داشته اند . روی این دو گاو نر به سمت غرب و بازدید کننده های تازه وارد شده است و پاهای جلویی شان بر سکوهایی به ارتفاع 5 / 1 متر از کف درگاه قرار گرفته است.

تفاوت گاوهای دروازه بان آشوری و هخامنشی

گاوهای دروازه بان در هنر آشوری دارای قدمت بوده و در اینجا نیز از همان سنت پیروی شده است؛ اما هخامنشیان تنها به اقتباس بسنده ننموده و ابداعاتی هم در آن وارد نموده اند . برای مثال، بر خلاف نمونه های آشوری که پنج پا دارند ، این دو ابوالهول، به طور طبیعی، چهار پا بیشتر ندارند و دو پای عقبشان حالت حرکت را نشان می دهد . هر یک از گاوها ریشی بلند و مستطیل شکل دارد که با گل دوازده پر و غنچه ای از نیلوفر آبی تزئین شده است. روی سینه، پهلوها، کپل، شانه و مازه هر یک از آن ها رشته های بسیار مجعد مو، به صورت پولک های برجسته نمایان و حلقه ای از گل های دوازده پر به گردن هر کدام آویخته است.

کتیبه های کاخ دروازه ملل

در جبهه درونی هر یک از جرزهای این درگاه سنگ نوشته هایی به سه زبان و سه خط میخی از خشایارشا، بر لوحه های چهار گوش به صورت قرینه نصب شده است. کتیبه میانی به زبان فارسی باستان است، کتیبه ی رو به دشت به زبان عیلامی و کتیبه سوم که مشرف به تالار است، به زبان بابلی یا آکدی نوشته شده است. مضمون کتیبه ها به هر سه زبان یکسان است:

خدای بزرگ اهورامزدا است، که این زمین را آفرید، که خشایارشا را شاه کرد، یکی را شاه بسیاری، یکی را سرور بسیاری. من (هستم) خشایارشا، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهایی که مردم گوناگون دارند، شاه این دنیا فراخ و دور، پسر داریوش شاه، (از تخمه) هخامنشی. گوید خشایارشا شاه: این بارگاه همه ملل ( دوورثیم ویسه دهیوم ) را من به توفیق اهورامزدا ساختم. بسا ساختمان های خوب دیگر در این پارسه (تخت جمشید) نموده آمد، که من برآوردم و پدرم بر پا کرد. هر آن بنایی که زیبا می نماید ، همه را به تأیید اهورامزدا، ما ساختیم. گوید خشایارشا شاه: اهورامزدا مرا بپایاد ! و کشورم را و هرچه بر دست من ساخته آمده و هرچه بر دست پدرم بر پا شده، اینها را نیز اهورامزدا بپایاد !

تالار کاخ دروازه ملل

با عبور از درگاه غربی وارد تالار بزرگ چهار ستونی می شویم . دور تا دور تالار، سکویی (به پهنا و ارتفاع 52 سانتی متر ) از سنگی سیاه رنگ که به خوبی تراشیده شده، تعبیه نموده اند که محل نشستن میهمانان و نجبایی بوده که به این اتاق انتظار می آمده اند . میانه سکوی شمالی، یک برجستگی میز مانند و پله دار دیده می گردد که احتمالا سکو یا تختی برای یکی از حاجبان سلطنتی بوده است که می توانسته با ایستادن بر آن داخل تالار را ببیند و چشم به حاجب کنار تخت سلطنتی داشته باشد، تا به محض اشاره او، گروهی را به حضور بفرستد. نمای درونی دیوارهای تالار با کاشی های رنگی سبز، آبی، نارنجی و نظیر آن منقش به گل های دوازده پر و ردیف هایی از نخل و ... پوشیده شده بود . نمونه های به دست آمده از این کاشی ها در انبار موزه تخت جمشید نگهداری می شوند .

درگاه جنوبی این تالار، مشرف به حیاط بزرگی که در شمال آپادانا است. این حیاط 5/12 متر پهنا دارد و به کلی از سنگ ساخته شده بود. ولی در حال حاضر، فقط کف و قسمت های پایینی دو طرف آن به جای مانده است. در حیاط نیز دو لنگه بوده و رو به سمت داخل باز می شد و هنوز جای پاشنه های آن، به شکل یک پاله گرد و آراسته به گلبرگ، در گوشه های شمالی درگاه به جای مانده است . جنس در از چوب بوده، اما روی آن را به احتمال بسیار قوی با ورقه هایی از فلزهای گران بها پوشانده و با نقوش حیوانات آراسته بودند . این درهای بزرگ، بیشتر اوقات بسته بوده و از در کوچکی که از پایین آن ها تعبیه شده بود، استفاده می نموده اند .

درگاه شرقی کاخ دروازه ملل

درگاه شرقی از لحاظ طرح بنا و میزان شرایطی شبیه درگاه غربی دارد، به جز اینکه به جای گاوهای دروازه بان، ابوالهول هایی با سر انسان، تنه گاو و بال عقاب جرزهای درگاه را بر پشت خود نگاه داشته اند . بالای این سرها تاج بلندی به شکل استوانه دیده می گردد که در بالا و پایین، دو نوار مزین به گل های دوازده پر دارند و از نوار پایینی سه جفت شاخ به طور موازی روییده و شکل عدد 8 را درست نموده اند . بال ها به صورت داس و با شاه پرهای شکوهمند و موازی نمودار شده اند و پاها پایدار روی سکوها قرار دارند .

روی این ابوالهول ها به سمت کوهستان، یعنی به طرف مشرق، است و پیش روی آن ها خیابانی پهن، به طول 92 و عرض 9/70 متر قرار گرفته است. البته در آن موقع در هر دو طرف، دیوارهای خشتی قطور وجود داشته که به دروازه نیمه تمام و در نهایت، به حیاط شمالی کاخ صد ستون منتهی می شد . دو سوی این خیابان که خیابان سپاهیان نام گذاری شده است، طاقچه هایی مضرس چند لبه ای به فواصل 7 متر از یکدیگر تعبیه شده بود که احتمالا محل ایستادن سربازان و افسران به هنگام تشریفات بوده است.

همچنان که گفته شد، کاخ دروازه ملل شرایط یک اتاق انتظار را داشته است. درگاه غربی راه ورود به درون تالار و دو درگاه دیگر، راه خروج از آن بوده اند. به احتمال قوی درگاه شرقی، راه خروج بزرگان پارسی و ایرانی به سوی کاخ صد ستون و درگاه جنوبی ویژه نجبای اقوام گوناگون تابع ایران هخامنشی بوده است که از آنجا به سمت آپادانا می رفتند .