بافت تاریخی گرگان؛ کهن شهر استرآباد - ورزش من و تو

تاریخچه بیش از هزار ساله استرآباد و وجود بافت های کهن و تاریخی در هسته مرکزی گرگان، با ارزش و غنا تاریخی بالا، فرصتی مناسب برای محققان و مدیران است تا با کاوش در این محلات ضمن به روزرسانی اطلاعات و داده های تاریخی و به دست آوردن اقلام و شواهد تاریخی، نسبت به معرفی مطلوب تر شهر گرگان و جاذبه های تاریخی آن اقدام نمایند.

حدود دو ماه پیش به صورت اتفاقی در محله سرچشمه مجموعه ای از اشیا تاریخی کشف که به گفته باستان شناسان متعلق به دوره های قاجار، تیموری، ایلخانی، صفوی و سلجوقی است.

اهمیت این موضوع چنان بود که معاونت وزارت میراث فرهنگی با حضور در گرگان از فرایند کار کاوش بازدید و با کارشناسان باستان شناسی مستقر مصاحبه کرد.

معاون وزارت میراث فرهنگی، توریستی و صنایع دستی در این بازدید بر ایجاد یک موزه دائمی برای اشیا کشف شده، تأکید کرد و گفت: نتایج کاوش باستان شناسی در شهر تاریخی استرآباد در جریانات باستان شناسی کشور و حتی خارج از مرزها اهمیت خواهد داشت.

محمدحسن طالبیان اضافه نمود: اشیا استخراج شده که منحصربه فرد است به روش علمی بازسازی شده و می توان برای آن موزه ای ایجاد کرد.

با کشف این اشیا تاریخی ضرورت کاوش های بیشتر در بافت زنده تاریخی گرگان برای شناسایی هویت شهر بیشتر شده و باید این مجموعه خاص را در موزه دائمی در دل بافت به معرض نمایش عموم قرار داد تا علاوه بر آشنایی مردم با سابقه تاریخی و شناسنامه فرهنگی خود، زمینه ای برای جذب توریست فراهم گردد.

81 قطعه در مرحله اول کشف شد

سرپرست هیات کاوش شهر تاریخی گرگان گفت: تا به امروز در بافت تاریخی استرآباد کاوش علمی در این مقیاس انجام نشده بود.

حبیب رضایی اضافه نمود: تمام کاوش اجرا شده در بافت تاریخی مربوط به مسجد جامع گرگان توسط مرحوم عباسی در سال 1393 بوده و البته در گذشته کاوش هایی در شهر فعلی گرگان اجرا شده بود که می توان به کاوش در خرگوش تپه در سال 1890، کاوش در تورنگ تپه و یا تپه باستانی قلعه خندان اشاره نمود.

این دانشجوی دکترا باستان شناسی ادامه داد: این کاوش هم اضطراری بوده و پس از کشف تعدادی از اشیا در محله سرچشمه گرگان، عملیات آن شروع شد.

رضایی اضافه نمود: حدود دو ماه قبل، کارگران ساختمان در حین حفر چاه برای اسکلت ساختمان به مجموعه ای از اشیای تاریخی برخورد و با میراث تماس دریافتد.

وی بیان نمود: 81 قطعه فلزی و سفالی از قبیل شمعدان، پی سوز، عودسوز بخوردان و غیره کشف و به آزمایشگاه حفاظت و بازسازی منتقل شد.

رضایی گفت: با توجه به ارزش این مجموعه، بلافاصله کار احداث بنا متوقف و از دو روز بعد کار کاوش برای کشف اشیا موجود احتمالی، با دریافت مجوز از پژوهشکده باستان شناسی کشور شروع شد.

اشیا از بستر تاریخی جدا نشده اند

وی بیان نمود: علاوه بر مجموعه اشیای فلزی متعلق به دوره سلجوقی که تحتانی ترین لایه در این کارگاه کاوش بود، آثار و اشیایی از دوران متأخرتر از جمله قاجار، صفوی، تیموری و ایلخانی هم به دست آمد که هنوز آن ها را از بستر تاریخی خارج نکرده ایم.

رضایی گفت: در روزهای آینده کار کاوش به سرانجام رسیده و تعداد اشیا به صورت دقیق مشخص می گردد که به نظر می رسد 300 شیء کشف شده باشد.

سرپرست هیات کاوش شهر تاریخی گرگان بیان نمود: شهر تاریخی استرآباد براساس نوشته های مورخان، سکه های ضرب شده و شواهد معماری، حداقل 1200 سال قدمت دارد.

وی با بیان این که شواهد معماری مانند مناره مسجد جامع و بنای امامزاده نور متعلق به دوره سلجوقی و قدمت هزار ساله دارد، گفت: مجموعه منابع موجود و سفرنامه ها نشان از این دارد که در اینجا شهر تاریخی استرآباد قرار داشته و مطمئناً در لایه های تحتانی این شهر تاریخی، می توان آثار فرهنگی دیگری به دست آورد.

گنجینه، منحصربه فرد است

رضایی در مورد کارکرد این مجموعه شرح داد: مجموعه کشف شده گنجینه منحصربه فرد بوده و تا به امروز هیچ گونه اشیای فلزی دوره سلجوقی با این حجم در کشور به دست نیامده و در جهان هم کم نظیر است.

وی ادامه داد: اگر این کاوش ها ادامه یابد شاید بتوانیم به جواب سوالات خود برسیم، آیا این اشیا در این جا ساخته شده یا اینجا تنها محل فروش بوده است؟ آیا این اشیا به یکی از بزرگان دوره سلجوقی تعلق داشته است؟ و غیره.

رضایی اضافه نمود: این اشیا خاص بوده و اشیا روزمره افراد معمولی نیست بلکه بزرگان و اشراف و قشر خاصی از این اشیا استفاده می کردند که اگر این کاوش ها در شهر تاریخی استرآباد به خصوص در سرچشمه ادامه یابد شاید بتوانیم با زنده سازی اتفاقاتی که در دوره سلجوقی در شهر تاریخی استرآباد افتاده است به جواب سئوالات خود برسیم.

اشیا احتیاج به بازسازی دارد

وی با بیان این که این اشیا هویت و شناسنامه شهر است، گفت: حفاظت و بازسازی این اشیا از کار کاوش مهم تر است زیرا این اشیا هزار سال در بستر تاریخی بوده و در شرایط خاص به ماندگاری رسیده و اکنون احتیاج به حفاظت و بازسازی دارد.

رضایی اضافه نمود: بعد از بازسازی حتما احتیاج است این اشیا در معرض نمایش قرار گیرند تا مردم با گذشته شهر خود آشنا شوند.

وی گفت: گرگان موزه ای دارد که در آن اشیا متعلق به همه شهرهای استان نگهداری می گردد، پیشنهاد می گردد برای این اشیا کشف شده که از لحاظ کیفیت و کمیت خاص هستند، موزه باستان شناسی در بافت تاریخی گرگان توسط میراث فرهنگی با همکاری دیگر نهادها ایجاد گردد.

رضایی تاکید نمود: نباید به یک نمایشگاه موقت بسنده کرد و برای نگهداری این اشیا باید موزه دائمی ایجاد تا توریستان هم از آن استفاده نمایند.

ایجاد سایت موزه

برای اطلاع از برنامه های میراث فرهنگی در مورد نگهداری این اشیا با مدیرکل میراث فرهنگی، توریستی و صنایع دستی گلستان، گفت وگو کردیم، احمد تجری گفت: ادامه کاوش در بافت تاریخی به ادامه پژوهش بستگی دارد.

وی اضافه نمود: اگر باستان شناسان در ادامه به اشیای بیشتر و باارزش تر رسیدند می توان در این بخش سایت موزه ایجاد کرد ولی اگر کشفیات محدود بود، اشیا به دست آمده را بعد از مطالعه، بازسازی و پردازش در موزه باستان شناسی گرگان و یا موزه های دیگر استان به نمایش در خواهیم آورد.

تجری از راه اندازی بخش نمایشگاهی موزه گرگان هم اطلاع داد و گفت: می توان در این قسمت نمایشگاه های بیشتری از آثار کشف شده ایجاد کرد.

وی متذکر شد: کاوش براساس اطلاعاتی است که به مرور زمان به دست می آید که اگر در ادامه جهت چنین اطلاعاتی به دست باستانشناسان برسد، کاوش در بافت تاریخی ادامه خواهد داشت.

مهر نوشت، یقینا پیش بینی برنامه های جدید کاوش و استمرار فعالیت تیم های فعلی موجب پربارتر کردن غنا شهر گرگان خواهد شد و ضرورت دارد تا مدیران ارشد استان و مدیریت شهر گرگان با اختصاص بودجه مناسب به حل سوالات و معما تاریخی شهر گرگان به ویژه مشخص قدمت دقیق این شهر یاری نمایند.